Novi Pazar

Novi Pazar se nalazi na 280 kilometara od Beograda, putem preko Kraljeva i Raške. Regionalni centar smešten je na ušću Jošanice u reku Rašku. Podignut je u 15. veku na području Rasa, prestonice prve srpske države, nekoliko kilometara nizvodno od Starog Pazara (Trgovišta). Na tom prostoru, gde su rođeni najznačajniji srpski srednjovekovni duhovnici i vladari, mešaju se uticaji hrišćanske i islamske kulture, o čemu i danas svedoče mnogi spomenici. Temelje varoši, u orijentalnom stilu, udario je Izabeg Isaković, a prvobitno ime grada bilo je tursko – Jeni Bazar. Najvažniji islamski spomenik u gradu je Altun-alem džamija – džamija s dragim kamenom – izgrađena u prvoj polovini 16. veka, kao jednoprostorna građevina sa tremom i kamenim minaretom. Zidana je, kažu, naizmeničnim redovima od kamena, lomljenog i tesanog, i od opeke. U centru Novog Pazara nalazi se gradski park, sa ostacima turskog utvrđenja iz 17. veka. Dva veka kasnije na Novopazarskoj tvrđavi dozidane su i dve nove kule, kasarna i mala džamija. Stari amam, iz druge polovine 15. veka, najstarije je tursko kupatilo u Srbiji, građeno naizmenično opekom i kamenom, sa jedanaest kupola različite veličine, na kojima se nalaze zastakljeni otvori. Podeljeno je na muški i ženski deo, ima svlačionice, prostorije za odmor, masažu, kupanje, kao i mogućnost za zagrevanje vode. Stari amam, više od 400 godina u upotrebi, nalazi se i u Novopazarskoj Banji. Ovo područje je, zbog povoljnog geografskog položaja i prirodne lepote, oduvek bilo gusto naseljeno. Danas je Novi Pazar trgovačko–zanatska varoš. Mnoge zanatske radionice prerasle su u fabrike, pre svega tekstila i obuće. Neki ga zato zovu i gradom džinsa. Pored zanatstva, u Novom Pazaru neguje se i kultura. Poznata je novopazarska škola starih slikarskih tehnika i festival horskog pevanja. Prestonica prve srednjovekovne srpske države, po kojoj je i Srbija u doba Nemanjića nazivana Raškom, nalazi se na 8 kilometara zapadno od Novog Pazara, na lokalitetu Gradina, iznad Trgovišta. Tokom arheoloških istraživanja, započetih pre više od 30 godina, iz zemlje je "izronila" tvrđava, nepravilnog četvorougla u osnovi, sa južnom i zapadnom kapijom i jednom velikom kulom iznad glavnog ulaza. Istraživanja su i dalje u toku. Podno utvrđenja, za koje se veruje da je bio dvor Stefana Nemanje, nalazi se pećinski manastir, sa crkvom posvećenom Svetim Arhanđelima. Veruje se da je baš tu pisano Vukovo jevanđelje. Postojeći ostaci fresaka su iz 8. veka, a sačuvani su i urezani zapisi iz 16. i 17. veka. Treći deo ovog kompleksa jeste grupa zgrada na Pazarištu, složeno naselje u kojem se razlikuje više hronoloških faza. Naziru se zgrade, crkve, nekropole. U Rasu je, inače, kralj Radoslav otvorio prvu srpsku kovnicu novca. Na 16 kilometara od centra Novog Pazara, jugozapadno, nalazi se najstarija crkva u Srbiji – Rotonda, posvećena Sv. Petru i Pavlu. Bila je srednjovekovno episkopsko sedište i saborno mesto srpskih vladara. Kružne osnove, sa četiri radijalno raspoređene apside, kupolom i galerijom, sagrađena je u 8. ili 9. veku, ali njeno jezgro čini ranohrišćanska građevina, verovatno iz 6. veka. Sačuvano je nekoliko slojeva fresaka, od kojih je najveći deo iz 13. veka. Na ovom mestu, ispod crkve, nalazio se protoistorijski tumul u kome su pronađene vredne grčke vaze, zlatni nakit, ćilibar i druge vrednosti iz 6–5. veka pre nove ere. Na izvoru reke Raške, 15 kilometara zapadno od Novog Pazara, nalazi se manastir Sopoćani, još jedan biser srednjovekovne gradnje i fresko slikarstva. Spada među najlepše manastire u Srbiji i važi za jednu od najvećih svetinja. Zadužbina je kralja Uroša Prvog Nemanjića (1243–1276), čija je želja bila da ovde počiva. Poslednju godinu svog života Uroš je proveo u Sopoćanima, gde se zamonašio i uzeo ime Simeon. Od većeg manastirskog kompleksa danas je sačuvana samo crkva Svete Trojice, jednobrodna bazilika s kubetom koja pripada raškoj graditeljskoj školi. U Sopoćanima su, ipak, najimpresivnije freske, oslikane u drugoj polovini 13. veka. Zadivljujuće kompozicije, kojima vladaju sklad i uzvišena lepota, proslavile su Sopoćane širom sveta. Uspenje Presvete Bogorodice, predstava na zapadnom zidu crkve, na izložbi u Parizu 1961. godine, proglašeno je za najlepšu fresku srednjeg veka. Stefan Nemanja sagradio je, u zahvalnost Sv. Georgiju koji ga je spasao tamnice, manastir Đurđevi stupovi, oko 1170. Ime je dobio po visokim zvonicima, jedinstvenim u srpskom srednjovekovnom graditeljstvu. Arhitekturu, pod romanskim uticajem, odlikuje stepenasto slaganje masa oko centralnog dela sa kupolom. Sačuvani su fragmenti prvobitnih fresaka, kao i freske u priprati iz 13. veka.