Opis:
Pirot se nalazi skoro u samom sedištu Balkana, na pola puta između Niša i Sofije, na sredini između Panonske nizije u Podunavlju i Tračke nizije na samom rubu Evrope, na najkraćem putu za Aziju. Po prostranstvu je jedna od najvećih opština u Srbiji, smeštena u dolini reke Nišave.
Prvi istorijski izvor, u kojem je Pirot, kao grad, zabeležen jeste rimska karta iz 4. veka, poznata kao Tabula Peutingeriana. Antičko naselje na mestu današnjeg grada zvalo se Tures, što na latinskom znači kule, a služilo je za kontrolu i odbranu glavnog druma u ovom delu Carstva. U Turesu su putnici mogli da prenoće, da se okrepe i zamene konje ili kola. Od 5. do 15. veka Tures se nigde ne pominje, tako da je ovaj period ostao potpuno nerasvetljen, ali zato o periodu posle 15. veka postoje bogati spisi. Grad je najpre dobio ime Pirgos, zamenom latinskog naziva grčkim (sa istim značenjem), a zatim se došlo i do srpskog imena Pirot. Ovaj grad su osvajale razne vojske. U 12. veku pirotski kraj je u sastavu države Stefana Nemanje, što potvrđuju i manastiri u njegovoj okolini. Od petovekovnog turskog ropstva oslobođen je 1877.
Na brdašcu koje se izdiže iznad grada nalazi se Pirotska tvrđava za koju se u narodu smatralo da je pripadala Vojvodi Momčilu, iz narodnih epskih pesama, te otud i njeno ime Momčilov grad. Ovaj grad, kao utvrđenje, korišćen je od nastanka (u 14. veku), pa sve do kraja Drugog svetskog rata.
Reka Nišava deli Pirot na dva dela. Na levoj obali nalazi se Pazar i nekada je bio naseljen Turcima i Srbima, dok je kraj na desnoj obali, zvan Tijabara, imao samo srpsko stanovništvo. Oba dela imaju stare pravoslavne crkve, još iz doba turske vlasti. Ona u Pazaru je starija, sagrađena je 1834. godine, a u Tijabari je iz 1869. Zanimljivo je da obe crkve imaju nekoliko ikona za koje se veruje da imaju isceliteljske sposobnosti. U Tijabari se nalazi kuća Hristića iz 1848. godine, jedna od najlepših balkanskih gradskih kuća 19. veka. Danas je u njoj Muzej Ponišljava, u kojem se može videti bogata zbirka narodnih nošnji, pirotskih ćilima i keramike. Nedaleko odatle je još jedno lepo zdanje iz tog vremena – Bela mačka, nazvano po istoimenoj kafani koja se tu nalazila. Od zgrada koje su podignute posle oslobođenja od Turaka vredi videti nekoliko smeštenih u ulici Srpskih vladara, nekadašnjem delu carigradskog druma koji je prolazio kroz grad. Na uglu sa ulicom Dragoljuba Milenkovića nalazi se Gimnazija iz 1907. i ugaono zdanje Suda iz 1910.
Tokom vekova, najvažnija zanatska industrija u Pirotu bilo je ćilimarstvo. To je originalna tkačka delatnost ponikla među ovdašnjim stanovništvom, a na čiji razvoj su svakako uticali Turci svojim zanimanjem za pirotski ćilim. Poseban doprinos za razvoj ćilimarstva u Pirotu imalo je ovčarstvo, zbog vune odličnog kvaliteta. Pirotski ćilim se bitno razlikuje od persijskog, gladak je sa obe strane i šare su mu uvek geometrijskog oblika, sa izraženim kontrastima boja, gde crvena preovlađuje. Šare na ćilimima imaju i svoje specifične nazive – gugtće na direci, zvezda, đulovi, venci, bombe, grozdovi... Njihova izrada je veoma teška, radi se ručno, u sedećem položaju, na tzv. pirotskom razboju.