Vranje

Najjužniji grad u Srbiji, Vranje, nalazi se na 35 kilometara od makedonske granice, a od Beograda je magistralnim putem E-75 udaljeno 345 kilometara. Zaklonjeno okolnim planinama od vetrova, Vranje leži na gradskoj – Vranjskoj reci. Da Vranje sa jugom i Orijentom ima dosta toga zajedničkog vidi se i po arhitekturi ovog mesta. U pisanim dokumentima, prvi put se pominje 1093. u čuvenoj Aleksijadi Ane Komnine. Srpskoj srednjovekovnoj državi pripojio ga je kralj Milutin 1282. godine, kada je i stupio na presto, i tada je Vranje postalo središte župe. Danas je Vranje značajno središte južne Srbije. U centru grada, kraj glavnog trga, nalazi se Saborna crkva posvećena Svetom Trojstvu. Završena je 1841. godine, ali je svojom veličinom odmah izazvala pobunu Turaka koji su je spalili. Kasnije je na tom mestu sagrađena crkva, sa tipičnim karakteristikama hrama koji je građen pod turskom upravom. Ukopana je u zemlju da bude niža, nema zvonika, a kupole su joj niske i bez otvora. Sa tri strane je opkoljena arkadama. Ikonostas su rezbarili lokalni majstori i ukrasili ga biljnim i životinjskim motivima. Međutim, pravi biser ove crkve su ikone sa ikonostasa koje je 1859. izradio Dičo Zograf, tada najtalentovaniji ikonopisac vardarske Makedonije. Na trgu ispred porte stoji skromni obelisk iz 1922. posvećen sećanju na žrtve bugarske okupacije u Prvom svetskom ratu. Niz ulicu kralja Stefana Prvovenčanog dolazi se do Baba Zlatine ulice, stare stambene ulice hrišćanskog dela grada koja je po turskom običaju zatvorena visokim zidovima sa obe strane, a nazvana po babi znamenitog pisca Bore Stankovića. Zlatina i Borina kuća nalazi se na broju 7 i u njoj je danas Muzej Bore Stankovića. U ugodnom ambijentu dvorišta prepunog cveća, koje je davalo prepoznatljiv pečat svim turskim gradovima, stoji kuća u kojoj se Bora rodio 1875. Podignuta je dvadeset godina ranije u južnomoravskom stilu sa otvorenim tremom i karakteristična je građevina porodice srednje klase. Bora Stanković je svojim romanima i likovima poput Koštane iz "Nečiste krvi" proslavio Vranje. Severno od Saborne crkve je sam centar grada. Prometnom pešačkom zonom stiže se do Pašinih konaka u Pionirskoj ulici. Kompleks čine dve zgrade koje je oko 1765. podigao Raif beg Džinić u reprezentativnom stilu kao svoju rezidenciju. Ćerka poslednjeg vranjskog paše prodala ih je ovdašnjem mitropolitu koji ih je zaveštao u prosvetne svrhe, pa je 1881. ovde otvorena prva Vranjska gimnazija. Prednji konak – selamluk, koji gleda na ulicu, koristili su paša i njegova muška svita, a zaklonjeni, zadnji deo (haremluk) bio je rezervisan za žene. Danas prednju stranu koristi Narodni muzej i u njoj su izložene zbirke rimskih iskopina, srednjove-kovnog novca, narodnih nošnji i zanata. Pešačka zona završava se na Trgu Republike, na kome se nalazi spomenik oslobodiocima Vranja iz 1878. godine, rad vajara Simeona Roksandića. Spomenik je delio sudbinu grada, pa je i dva puta rušen. Iz tog razloga prikazanom srpskom vojniku nedostaje ruka i još neki detalji, ali ga Vranjanci baš takvog vole. Iz milošte su mu dali i ime Čika Mita. Iza spomenika nalazi se velelepna zgrada Starog Načelstva. Ona se smatra najboljim delom arhitekte Petra Popovića. Čim se pređe reka nailazi se na Stari amam, podignut još u 17. veku. Kroz severno vranjsko predgrađe, posle četiri kilometra, dolazi se do ruševina tvrđave poznate kao Markovo kale. Narodno predanje je vezuje za ime najvećeg junaka srpske epske poezije – Marka Kraljevića. Od nje su danas preostali deo zida i dve kule. Sa kalea se pruža divan pogled na Vranje. Najpoznatija manifestacija u ovom gradu su Dani Vranja, koji se održavaju svakog septembra. Oko 32 kilometra od Vranja, uz samu granicu sa Makedonijom, u dolini reke Pčinje nalazi se manastir Prohor Pčinjski. Manastir je posvećen južnoslovenskom svecu Prohoru koji je svoje pustinjačke dane provodio u ovom kraju. Stara crkva danas se nalazi u severozapadnom delu nove, i tu se čuvaju mošti sveca Prohora. Vrlo lepe freske potiču s kraja 15. veka. Glavna zgrada manastirskog konaka zanimljiva je kao jedna od najmonumentalnijih građevina narodne arhitekture iz 18. veka. U ovom manastiru su se 1944. sastali makedonski komunisti i doneli odluku o proglašenju Makedonije za jednu od republika nove Demokratske Federativne Jugoslavije. Na 10 kilometara od Vranja nalazi se Vranjska Banja. Topla, lekovita mineralna voda ove Banje prosto ključa u kamenitom koritu reke Banjštice, a listopadna šuma duž obala, koja čuva kotlinu od jakih planinskih vetrova, stalno je u magli isparenja. Nije ni čudo kada se zna da je temperatura banjske vode između 96 i 1000C, što ih svrstava u najtoplije izvore u Evropi. U banjskom lečilištu se voda rashlađuje na podnošljiva 420C. Arheološke iskopine termalnih kupatila ukazuju da su vodu Vranjske Banje ljudi koristili vekovima.