Opis:
Manastir Sv. Nikole se nalazi na uzvišenju iznad ušća reke Banjske u Toplicu, odakle se najbolje vidi čitava stara varoš Kuršumlija sa druge strane Toplice. Crkva je građena u tri faze. Najstariji deo crkve sagradio je Stefan Nemanja i posvetio svom sinu Savi.
Bila je to jednobrodna crkva sa trodelnim oltarskim prostorom, kupolom na sredini i jednim manjim odeljenjem na južnoj strani, koje je bilo predviđeno za sahranu ktitora. Uz zapadnu stranu crkve, za vladavine Stefana Prvovenčanog (13. vek), dograđena je spoljna priprata sa dve visoke kule, između kojih je zasveden trem, verovatno povodom ustanovljenja Topličke episkopije, sa sedištem u ovom manastiru. U istočnoj kuli se nalazi grobnica koja je bila predviđena za drugog ktitora. Za vladavine kralja Milutina (14. vek) sagrađena je kapela sa severne strane.
Manastir Sv. Nikole, jedan od najstarijih spomenika monumentalne srednjovekovne arhitekture kod Srba, prototip je niza spomenika raškog stila. Crkva je bila živopisana, ali su sačuvani samo tragovi fresaka iz 14. veka. Ostale građevine manastirskog kompleksa su porušene. Ostao je samo centralni deo crkvenog zdanja sa oštećenim kubetima i jedna kula.
Ovo je prvi Nemanjićki manastir u kome je organizovana prepisivačka delatnost, sa pisanim tipikom (pravilo bogosluženja) i u njemu je Sava Nemanjić blagoslovio prvog vernika posle dobijanja samostalne Srpske pravoslavne crkve 1120.
Ostatak crkve je natkriven i zaštićen 1910. Radovi na otkopavanju, zaštiti i uređenju spomenika vršeni su od 1948. do 2003. godine, sa prekidima. Crkva je danas skoro u celini rekonstruisana i predstoje radovi na uređenju manastirskog kompleksa.